Mở Đầu: Tư Duy Đơn Giản và Chuẩn Hóa Code trong Lập Trình

Trong lập trình, hay bất kỳ công việc nào khác, trước khi bắt tay vào thực hiện, việc áp dụng quy tắc 5W (Why, What, Where, When, How) là điều cần thiết. Bạn có thể chỉ mất vài giờ để học cú pháp của một ngôn ngữ lập trình mới, nhưng để hiểu sâu về cách ngôn ngữ đó được biên dịch hay thông dịch, cách tổ chức code, quy tắc đặt tên, và tư duy viết code hiệu quả thì cần nhiều thời gian hơn.

Tư duy của tôi luôn hướng tới sự đơn giản. Tôi không muốn đoạn code của mình trở thành "cơn ác mộng" cho đồng nghiệp, đặc biệt là tại công ty cũ, nơi mà không ai muốn réo tên tôi vì code quá dài dòng hay khó hiểu. Viết code không phải để thách đố người khác, mà để tạo ra giá trị dễ đọc, dễ bảo trì.

Hôm nay, tôi muốn giới thiệu với các bạn một khái niệm có thể còn mới mẻ với nhiều người: PEP 8 – chuẩn mực viết code cho Python. Hãy cùng khám phá để hiểu cách chuẩn hóa code giúp chúng ta trở thành lập trình viên chuyên nghiệp hơn nhé!

Viết Code Python Sạch và Dễ Đọc với PEP 8

“Code đẹp không chỉ để máy chạy được, mà còn để con người đọc được.”

Khi mới học Python, có thể bạn sẽ nghĩ: “Miễn là code chạy được là xong rồi!” Nhưng nếu bạn định làm việc lâu dài với Python, hoặc muốn làm việc nhóm, đóng góp vào dự án mã nguồn mở, hay chỉ đơn giản là đọc lại code của chính mình sau 6 tháng, thì việc viết code theo một phong cách nhất quán là cực kỳ quan trọng.

Đó là lý do tại sao PEP 8 ra đời.

🧾 PEP 8 là gì?

PEP 8 (Python Enhancement Proposal số 8) là hướng dẫn chính thức về cách trình bày và định dạng mã nguồn Python. Dù bạn có thể viết code theo cách mình muốn, nhưng việc tuân thủ PEP 8 giúp:

📖 Code dễ đọc hơn
🤝 Code dễ chia sẻ và cộng tác hơn
🔧 Code dễ bảo trì hơn

Dù bạn là “solo dev” hay làm trong team, PEP 8 vẫn là người bạn đồng hành đáng tin cậy.

🔗 Đọc bản đầy đủ tại: https://www.python.org/dev/peps/pep-0008/

⚪ 1. Quy tắc về khoảng trắng (Whitespace)

Trong Python, khoảng trắng không chỉ là thẩm mỹ — nó ảnh hưởng đến cách code chạy.

Một số quy tắc quan trọng:

Dùng space, không dùng tab để thụt lề.
Mỗi cấp thụt lề dùng 4 dấu cách.
Giới hạn độ dài dòng tối đa 79 ký tự.
Nếu cần xuống dòng trong biểu thức dài, thụt thêm 4 dấu cách.
Cách dòng hợp lý:
- Giữa hàm và class: 2 dòng trống
- Giữa các method trong class: 1 dòng trống
Trong dict, viết: {"name": "Alice"} — không có khoảng trắng trước dấu : và chỉ 1 khoảng trắng sau đó.
Với =, luôn có 1 khoảng trắng trước và sau: x = 10
Với type annotations, viết: x: int chứ không phải x : int

🧱 2. Quy tắc đặt tên (Naming Conventions)

Cách đặt tên giúp người đọc dễ hiểu chức năng của từng phần tử:

Thành phần	Quy tắc	Ví dụ
Biến, hàm	lowercase_with_underscores	`total_price`
Biến bảo vệ (protected)	_leading_underscore	`_internal_state`
Biến riêng tư (private)	__double_leading_underscore	`__secret`
Lớp, Exception	CapitalizedWords	`UserAccount`, `FileNotFoundError`
Hằng số cấp module	ALL_CAPS	`MAX_RETRIES`
Tham số đầu tiên trong method	`self`	`def update(self):`
Tham số đầu tiên trong class method	`cls`	`@classmethod def create(cls):`

📏 3. Biểu thức và Câu lệnh (Expressions & Statements)

Như triết lý Zen of Python đã nói:

“There should be one – and preferably only one – obvious way to do it.”

Một số mẹo:

Dùng phủ định rõ ràng: if a is not b thay vì if not a is b
Không nên kiểm tra rỗng như if len(x) == 0, hãy dùng if not x
if x: là cách tốt nhất để kiểm tra danh sách hoặc chuỗi có phần tử
Tránh viết if/for/while trên một dòng — hãy dàn ra nhiều dòng để rõ ràng
Nếu biểu thức dài, dùng dấu ngoặc () thay vì dấu \ để xuống dòng

📦 4. Quy tắc import

Import đúng cách giúp code gọn và dễ hiểu hơn:

Luôn import ở đầu file
Dùng import tuyệt đối, không dùng import tương đối (trừ khi thực sự cần)
- Đúng: from bar import foo
- Sai: import foo (khi đang ở trong bar)
Nếu cần import tương đối, hãy viết rõ: from . import foo
Thứ tự import nên là:
1. Thư viện chuẩn
2. Thư viện bên thứ ba
3. Code nội bộ
Mỗi nhóm nên được sắp xếp theo thứ tự chữ cái

🧪 Công cụ hỗ trợ: Pylint

Pylint là công cụ kiểm tra tự động giúp bạn phát hiện lỗi và đảm bảo code tuân thủ PEP 8. Ngoài ra, nhiều IDE như VS Code, PyCharm… cũng có sẵn plugin để “lint” code Python.

📌 Tổng kết – Những điều cần nhớ:

✅ Luôn tuân thủ PEP 8 để viết code sạch, dễ hiểu, dễ bảo trì
🤝 Phong cách nhất quán giúp cộng tác dễ dàng hơn
🔧 Ngay cả khi bạn code một mình, PEP 8 giúp bạn tránh lỗi và dễ refactor về sau

✍️ Viết code như thể người bảo trì sau này là một kẻ tâm thần biết chỗ bạn ở. Hãy làm cho nó dễ đọc bạn nhé. 😄

📚 Tham khảo thêm:

📘 Effective Python, Brett Slatkin – Item 2: Follow the PEP 8 Style Guide